کارآزمایی بالینی

آزمایشات بالینی روش‌های جدید پیشگیری، درمان یا تشخیص را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند برای انسان موثر و ایمن باشند.

از جمله موارد که در این آزمایشات بررسی می‌شوند، می‌توان به داروها، ترکیبات دارویی، استفاده‌های جدید از داروهای موجود و تجهیزات پزشکی اشاره کرد.

همانطور که در مقاله فرایند تحقیق و توسعه در صنعت داروسازی گفتیم قبل از شروع آزمایشات بالینی، تست‌های مختلفی روی بافت‌های انسانی و حیوانات صورت گرفته است تا حدی از ایمنی مشخص شود. آزمایشات بالینی در فازهای مختلف صورت می‌گیرند که هر مرحله به سوالات خاصی پاسخ می‌دهد و الزامات ویژه خود را دارد.

فاز 0: در این فاز گروه خیلی کوچکی از افراد، کمتر از 15 نفر، دوز بسیار پایینی از دارو را دریافت می‌کنند تا قبل از ورود به مراحل بعدی مشخص شود که دارو برای انسان مضر نیست.

در صورت بروز مشکل در  این مرحله، محققان قبل از تصمیم گیری در مورد ادامه آزمایش، برخی تحقیقات پیش بالینی اضافی را انجام می‌دهند.

فاز I: این مرحله برای تایید ایمنی دارو و بیشترین دوز ایمن، طرح شده است. از دوزهای کوچک شروع شده و به مرور افزایش می‌یابند تا زمانی که عوارض مشاهده شوند سپس غلظت دارو در خون اندازه‌گیری می‌شود.

در این مرحله در کنار تعیین دامنه مناسبی از دوز، محققان به دنبال بهترین روش مصرف (خوراکی، تزریقی و..) هستند.

10 تا 100 فرد سالم در این آزمایشات شرکت کرده و حدود یک سال و نیم طول می‌کشد. اگر عوارض جدی پیش‌بینی شده باشد، به جای داوطبان سالم از بیمارن هدف داوطلب استفاده می‌شود.

طبق آمار FDA حدود 70% آزمایشات از این مرحله با موفقیت عبور می‌کنند.

فاز II: در این مرحله، اثربخشی و ایمنی داروی کاندید را با بیمارانی که تحت درمان دیگر (دارونما یا درمان استاندارد بیماری) هستند، مقایسه می‌کنند.

فاز II قدرت و برنامه بهینه دوز را برای استفاده از دارو تجزیه و تحلیل کرده و عوارض جانبی کوتاه مدت احتمالی و خطرات مرتبط با دارو را مشخص می‌کند.

محققان اثربخشی داروی کاندید را در 100 تا 500 داوطلب بیمار مبتلا به بیماری یا شرایط مورد بررسی ارزیابی می‌کنند.

FDA تخمین می‌زند که 33% موارد از این مرحله، موفق عبور می‌کنند.

فاز III: آزمایشات فاز III داده‌های آماری قابل توجهی در مورد ایمنی، اثربخشی و رابطه کلی سود-ریسک دارو کاندید، ایجاد می‌کنند. همچنین زمینه‌ای برای دستورالعمل‌های برچسب زدن برای کمک به اطمینان از استفاده صحیح از دارو (به عنوان مثال، اطلاعات در مورد تداخلات بالقوه با سایر داروها، دستورالعمل‌های خاص دوز، و غیره) را فراهم می‌کند.

برای این کار ، محققان از فرایندی به نام تصادفی سازی استفاده می کنند. این شامل انتخاب تصادفی برخی از شرکت‌کنندگان برای دریافت داروی جدید و برخی دیگر برای دریافت داروی استاندارد موجود است.

آزمایشات فاز III معمولاً دوسوکور هستند، این بدان معناست که نه شرکت‌کننده و نه محقق نمی‌دانند شرکت‌کننده چه دارویی را مصرف می‌کند. این به از بین بردن سوگیری هنگام تفسیر نتایج کمک می‌کند.

در این آزمایشات بین 1000 تا 5000 نفر یا حتی بیشتر، شرکت می‌کنند. به قدری حجم اطلاعات و کار در این مرحله زیاد است که عموما یک سازمان تحقیقات بالینی (CRO) برای کمک با کمپانی همکاری می‌کند (حدود 80% اطلاعات لازم برای تاییدیه غذا و دارو از این مرحله به دست می‌آید).

همزمان دانشمندان تولید در تلاش اند امکانات لازم برای تولید انبوه و با کیفیت دارو را برای آزمایشات و همچنین مقیاس نهایی پس از تایید FDA فراهم کنند.

25% تا 30% داروها به مسیر خود ادامه می‌دهند.

فاز IV: آزمایشات بالینی فاز IV پس از تأیید دارو توسط FDA اتفاق می افتد. این مرحله هزاران شرکت کننده را درگیر می کند و می تواند سال‌ها ادامه داشته باشد.

محققان از این مرحله برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ایمنی طولانی مدت دارو، اثربخشی و سایر مزایا مثل کاربرد ناشناخته دارو استفاده می‌کنند.

مسائل اخلاقی و قانونی

اعمال غيراخلاقی در تحقيقات پزشكی در گذشته موجب شده كه امروز حساسيت نسبت به اين موضوع افزايش يابد. بحث تحقيقات پزشكی از مباحثی است كه در حوزه علم اخلاق پزشكی جای می‌گيرد.

دو افتضاح عمده در آمريكا موجب تسريع تدوين كد اخلاق پزشكی شد. در اين موارد، سلول‌های سرطانی را براي شناخت تأثير آن بر روی انسان به پيران و كودكان عقب‌افتاده ذهنی و جسمی بدون رضايت آنها تزريق نمودند.

مبتلا كردن صدها نفر از مردم گواتمالا به بيماری‌های مقاربتی چون سوزاک و سيفليس در خلال آزمايش‌ها از موارد غيراخلاقی و شرم‌آور محققان و پزشكان آمريكايی در گواتمالاست. در اين تحقيقات پزشكان آمريكايی عمداً ششصد و نود و شش مرد و زن را در ندامتگاه و تيمارستان ملی گواتمالا به بيماری سيفليس و سوزاک مبتلا كردند.

در چند دهه گذشته رفتار پزشک با بيمار دچار دگرگونی شده است و براساس چنين تحولاتی اولين بار چيلدرس و بيرچامپ اصول اخلاقی پزشكی نوين را تدوين كرد كه هم اكنون در بسياری از كشورها به مورد اجرا گذاشته شده است.

اين اصول چهارگانه عبارتند از:

 .1احترام به خودمختاری بيمار

 .2ارائه اقدامات مفيد و سودمند

 .3جلوگيری از صدمه و آسيب

4. عدالت

حق هر انسانی در قبال جسم و جان خود از حقوق اوليه وی بوده و از طرف قانون به شدت حمايت می‌شود. احترام به خودمختاری افراد يكی از اصول اساسی اخلاق عمومی بوده و در اخلاق پزشكی تحت عنوان اصل بين‌المللی خودمختاری بيمار به منظور بررسی تصميم‌های افراد در مراقبت‌های بهداشتی و خصوصاً در ارتباط با رضايت آگاهانه به كار برده می‌شود.

اين حق در اعلاميه جهانی حقوق بشر تحت عنوان حق برخورداری از امنيت شخصی آمده و در قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران طی اصل 22 با تأكيد بر مصونيت جسم و جان از تعرض، به آن اشاره شده است. طبق بند 2 ماده 59 قانون مجازات اسلامی اگر پزشک بدون رضايت بيمار اعمال طبی و جراحی روی وی انجام دهد مرتكب جرم شده است.

منشور جامع حقوق بيمار در  ایران شامل حق دريافت خدمات مطلوب، حق دريافت اطلاعات به نحو مطلوب و كافی، حق انتخاب و تصميم‌گيری آزادانه بيمار در دريافت خدمات سلامت، حق احترام به حريم خصوصی بيمار و رعايت اصل رازداری و در نهايت حق دسترسی به نظام كارآمد رسيدگی به شكايات است.

>برای مطالعه دقیق‌تر راهنمای اخلاقی کارآزمایی‌های بالینی را مطالعه کنید.

 CSR (گزارش تحقیقات بالینی)

گزارش تحقیقات بالینی(CSR) یک نگاه جامع به تمام داده‌های تولید شده در یک مطالعه بالینی است که در قالب متن، جدول و شکل ارائه شده است.

این گزارش اغلب شامل بحث‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی است که زمینه‌ای برای یافته‌های مربوط به دارو، دستگاه، محصول بیولوژیکی، روش جراحی، روش مشاوره یا هر نوع دیگر از محصول درمانی یا رویه مورد بررسی و کاربرد آن است.

شفافیت داده‌های مطالعه بالینی یکی از وظایف اخلاقی تیم مطالعه می‌باشد که همین ایجاد CSR را ضروری می‌کند. حامیان مالی مطالعه باید اطمینان حاصل کنند که گزارش‌های آزمایش بالینی تهیه و در صورت لزوم در اختیار نهادهای نظارتی قرار می‌گیرند.

در میانه جست و جو با صفحه‌ای در سایت شرکت AbbVie مواجه شدم که خلاصه تحقیقات بالینی خود را به اشتراک گذاشته بود و دیدن آن در اینجا خالی از لطف نیست.

این گزارشات از بخش‌های مختلفی تشکیل شده اند:

1.صفحه عنوان که شامل مواردی مثل عنوان مطالعه، حامی مالی، تاریخ شروع و پایان، کد شناسایی، مختصری از طرح و... است.

2.خلاصه که معمولا به 3 صفحه محدود می‌شود و همانطور که نامش نشان می‌دهد خلاصه‌ای از آزمایشات ارائه می‌کند. خلاصه باید شامل داده‌های عددی برای نشان دادن نتایج باشد، نه فقط متن یا مقادیر p. مواردی مثل روش مطالعه، تعداد بیماران، دوز آزمایش شده، مدت درمان و مطالعه، نتایج ایمنی و اثر بخشی و... در خلاصه آورده می‌شوند.

3.جدول مطالب که مشخصا لیست از جای اطلاعات مختلف شامل جدول‌ها، نمودارها و... را نشان می‌دهد.

4. لیست مخفف‌ها و تعریف اصطلاحات

>برای مطالعه بیشتر می‌توانید مبحث  ICH E3: ساختار و محتوای گزارش های مطالعه بالینی را بخوانید.

>همچنین خواندن راهنمای عمل بالینی خوب E6 پیشنهاد می‌شود.

اگر نیاز به داده‌های بالینی داروها و تحقیقات مختلف داشتیم از کجا می‌توانیم آن‌ها را بیابیم؟

دو سایت که می‌توانند منابع اطلاعاتی خوبی برای به دست آوردن اطلاعات آزمایشات بالینی باشند را در ادامه معرفی می‌کنیم:

ClinicalTrials.gov یک پایگاه داده از مطالعات بالینی با بودجه خصوصی و عمومی است که در سراسر جهان انجام شده است.

Clinicaltrialsregister.eu هم پایگاه داده دیگری است که می‌توانید برای یافتن اطلاعات بالینی از آن استفاده کنید.

AiCure

حال که بحث پایگاه‌های داده و کامپیوترها به میان آمد، بد نیست به یکی از مثال‌های هوش مصنوعی که به آزمایشات و تحقیقات بالینی کمک می‌کند، اشاره کنیم.

اطمینان از انطباق با پروتکل مطالعه دارو توسط شرکت کنندگان داوطلب در مطالعات بالینی یک مشکل بزرگ برای شرکت‌های داروسازی است. اگر بیماران در یک مطالعه دارویی از قوانین محاکمه پیروی نکنند، باید آن‌ها را از مطالعه حذف کرد یا باعث خراب شدن نتایج مطالعه دارو می‌شوند.

تصور کنید که شما در حال انجام یک آزمایش بالینی بر روی یک داروی جدید انقلابی هستید اما نمی توانید به شرکت کنندگان در آزمایش خود اطمینان کنید که آن دارو را به طور منظم مصرف کنند.

AiCure برنامه ای ساخته است که با استفاده از هوش مصنوعی، تعیین می‌کند آیا بیمار قرص مصرف می‌کند یا نه. به عنوان یک بیمار، شما می‌توانستید برنامه را باز کنید، تلفن را رو به صورت خود نگه دارید، دهان خود را باز کنید، قرص را داخل آن قرار دهید، قورت دهید و دهان خود را دوباره باز کنید تا به AI را نشان دهید که قرص خورده اید. مشکل حل شد.

AiCure در حال حاضر در چندین آزمایش بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد و جوایز زیادی برای فناوری AI دریافت کرده است.

>نمونه‌های دیگری از کاربرد هوش مصنوعی در آزمایشات بالینی را می‌توانید در مقاله هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی بخوانید.