آغازی جدید بر یک داستان قدیمی...
شاید هنوز گیاهان دارویی و محصولات آرایشی و بهداشتی طبیعی در ذهن بسیاری از ما یک موضوع قدیمی و مربوط به پزشکی سنتی به نظر برسد. اما کم لطفی است اگر این دیدگاه را نسبت به رشته‌ای داشته باشید که لقب قدیمی‌ترین علم مدرن را به خود گرفته است و توانسته در بسیاری از علوم دیگر همانند بیوتکنولوژی، کازمتیک و... نفوذ کند. رشته‌ای که امروزه WHO نگاه متفاوتی به آن دارد و کشورهای عضو خود را به توسعه‌ی آن تشویق می‌کند.
برای همین در این مقاله موضوع کازمتیک گیاهی را به عنوان یک موضوع بین رشته‌ای پرطرفدار و پولساز انتخاب کردیم تا شما را با جوانب مختلف آن از تاریخچه، تعریف و اهمیت گرفته تا کاربردها و نکات صنعتی آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
پیشنهاد می‌کنم قبل از مطالعه ادامه مطلب مقاله‌ی چگونه در صنعت گیاهان دارویی فعالیت کنیم؟ را مطالعه کنید.
داستان شروع کازمتیک گیاهی
اگر برای پیدا کردن این نقطه شروع به دنبال زمان شروع آرایش کردن بشر بگردیم، احتمالا تاریخ آن در مخیله‌ی ما هم نمی‌گنجد. آراستگی امری فطری است که برای پیدا کردن نقطه شروع آن باید اندازه عمر نوح، تاریخ مطالعه کنید! بنابراین به جای این کار بیایید به نقطه اوج صنعتی شدن این محصولات برگردیم.
حدود سال 1920 بود که انقلابی در کارخانه‌های لوازم آرایشی به وجود آمد و محصولات مختلف آرایشی و بهداشتی جای خود را در بازار جهانی پیدا کردند. بازاری که ناگهان اوج گرفت و محصولات شیمیایی آن، روز به روز متنوع‌تر شد.اما هرچقدر که بازار این محصولات شیمیایی افراطی‌تر بزرگ می‌شد، عوارض جانبی بیشتری نیز مردم را درگیر می‌کرد.
همین باعث شد این باور عمومی شکل بگیرد که محصولات کازمتیک مبتنی بر مواد شیمیایی را کنار بگذارند و مسیرهای جدیدی در بازار برای جهانی‌سازی محصولات کازمتیک گیاهی ایجاد گردد.
تعریف کازمتیک گیاهی مطابق قانون داروها و لوازم آرایشی و بهداشتی
مطابق قانون داروها و لوازم آرایشی، محصولات کازمتیک به عنوان کالاهایی تعریف می‌شوند که با مالش، ریختن، پاشیدن برای پاکسازی، زیباسازی، ارتقا جذابیت یا تغییر شکل ظاهری استفاده می‌شود.
اجزایی از گیاهان که برای فرمولاسیون محصولات کازمتیک گیاهی استفاده می‌شوند شامل برگ، گل، میوه، دانه، ساقه، چوب، پوست، ریشه، ریزوم یا سایر طرح‌ها هستند. مواد گیاهی علاوه بر گیاهان آب‌میوه‌های تازه، صمغ‌ها، روغن‌ها، رزین‌ها و پودرهای خشک گیاهان را شامل می‌شود.
این مواد گیاهی برای اینکه تبدیل به پایه و اساس فرآورده‌های گیاهی شوند به صورت خرد شده، پودر شده، عصاره، تنتور و روغن‌های چرب در می‌آیند. البته تهیه‌ی پایه‌ی فرآورده‌های گیاهی در انجام این کار خلاصه نمی‌شود و مواد گیاهی باید شش خان رستم را با استخراج، تقسیم، تصفیه، غلظت یا سایر فرایندهای فیزیکی یا بیولوژیکی طی کنند.
خان هفتم هم زمانی سپری می‌شود که مواد گیاهی را با گرم کردن یا خنک کردن در حلال‌های الکلی، عسل و یا مواد دیگر آماده کنید. در نهایت فرآورده‌ای در اختیار دارید که می‌تواند از ترکیب یک یا چند گیاه تشکیل شده باشد.
در پایان این بخش، دوباره سری به قوانین دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی بزنیم. طبق این قانون گیاهان و روغن‌های اساسی که در مواد آرایشی استفاده می‌شوند، نباید ادعای اثر درمانی کنند در غیر اینصورت محصول کازمتیک گیاهی به شمار نمی‌آیند و در دسته‌ی کازمسیوتیکال و یا داروهای گیاهی قرار می‌گیرند.
بین قوانین و تکنیک‌های اجرایی فرمولاسیون محصولات کازمتیک گیاهی و شیمیایی تفاوتی وجود ندارد. برای مثال در محصولات کازمتیک طبیعی همانند شیمیایی مواد آرایشی نباید از لایه‌های سطحی پوست نفوذ کنند.
چرا صنعت کازمتیک گیاهی اهمیت بالایی دارد؟
ایمنی:
متخصصان پوست بر روی محصولات کازمتیک گیاهی آزمایش انجام داده‌اند و ثابت کرده‌اند استفاده از آنها در هر مکان و زمان بی‌خطر است و باعث ایجاد حساسیت‌های پوستی نمی‌شود.
برای مثال میتوان به بوتیله هیدروکسی آنیزول و بوتیله هیدروکسی سولوئن آنتی‌اکسیدان‌های مصنوعی هستند که به عنوان نگه‌دارنده در رژ لب‌ها و مرطوب‌کننده‌ها استفاده می‌شوند و می‌توانند واکنش‌های آلرژیک پوستی ایجاد کنند. اما با انتخاب آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی مانند ویتامین C میتوان جلوی این حادثه را گرفت.
سازگار با انواع پوست:
مواد آرایشی طبیعی برای انواع پوست، صرف نظر از تیره یا روشنی، چربی یا خشکی یا حساس بودن مناسب است و نیازی به نگرانی از جهت تخریب وضعیت پوست نیست.
این درحالی است که برخی رنگ‌های شیمیایی مانند رنگ‌های مشتق شده از زغال سنگ سرطان‌زا است و استفاده از رنگ‌های طبیعی در چنین شرایطی مناسب‌تر است.
متناسب با بودجه:
برآورد WHO نشان داده که حدود 80٪ از جمعیت جهان به دلیل عوارض جانبی ایجاد شده و افزایش هزینه‌های داروهای مدرن، به محصولات طبیعی روی آوردند. چون این محصولات چندان گران نیستند و قیمت تمام شده‌ی برخی از این محصولات نسبت به محصولات مصنوعی مقرون به صرفه است.
همین باعث شده سازمان بهداشت جهانی درمان‌های گیاهی را به دلیل دسترسی بیشتر، ایمنی بالاتر و هزینه کمتر توصیه کند.
روی حیوانات آزمایش نشده:
برخی از مواد آرایشی در ابتدا روی حیوانات آزمایش می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که استفاده از آنها برای انسان ایمن است. با این حال محصولات کازمتیک گیاهی نیاز به آزمایش روی حیوان ندارند و متخصصان با استفاده از تجهیزات پیشرفته و بدون حیوان، آنها را آزمایش می‌کنند.
بدون عوارض جانبی:
همان‌طور که در مدرسه مقدماتی کازمتیک ذکر شد، به دلیل نداشتن خاصیت درمانی، عوارض جانبی در محصولات کازمتیک به راحتی قابل پذیرش نیست و در این زمینه قوانین سفت و سختی وجود دارد.
برخلاف محصولات مصنوعی که باعث تحریک پوست، ایجاد جوش، بستن منافذ پوست و خشک یا چرب کردن پوست شما می‌شوند، مواد آرایشی طبیعی هیچ عارضه‌ای ندارند و در هر مکان و زمانی میتوان از آن استفاده کرد.
به عنوان مثال محصولات گیاهی عاری از پارابن هستند که بیشترین ماده نگه‌دارنده در مواد آرایشی است و با نفوذ به درون پوست می‌تواند باعث تداخل در عملکرد غدد درون ریز شود.
بازار مناسب:
در حال حاضر صنعت گیاهان دارویی در سراسر جهان به بیش از ده میلیارد دلار ارزیابی می‌شود و به دلیل افزایش تقاضا، سالانه سه تا چهار درصد به این رقم افزوده می‌شود.
غول‌های بازار تولید و مصرف محصولات کازمتیک گیاهی هم اکنون در اروپا و پس از آن آسیا قرار دارند. با این حال پیش‌بینی می‌شود که به دلیل افزایش آگاهی در مورد مزایای مواد گیاهی، افزایش درآمد سرانه و شهرنشینی سرانه این گردونه تغییر کرده و آسیا و اقیانوسیه رشد قابل توجهی را در این زمینه تجربه کنند.
کاربرد محصولات کازمتیک گیاهی
درمان پوست خشک:
برای مثال گیاه آلوئه‌ورا حاوی اسیدآمینه‌های لوسین، ایزولوسین و گلیکوزیدهای ساپونین است که عملکرد پاکسازی دارند. همچنین این گیاه حاوی ویتامین‌هایA ،C ،E ،B ، کولین، B12 و اسید فولیک است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی انجام می‌دهد.
البته کاربردهای گیاه آلوئه‌ورا به همین‌جا ختم نمی‌شود. این گیاه با هنرهای فراوان علاوه بر پاکسازی و خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌تواند در مرطوب‌سازی و لطافت پوست تاثیر داشته باشد و ژل موجود در برگ‌های آن دارای خاصیت تسکین‌دهنده می‌باشند.
محافظت از پوست:
طبق مطالعات انجام شده گیاه گل همیشه بهار دارای فعالیت آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ترمیم زخم است. همچنین گزارش شده که αتوژین، α-pinene ، 1،8-Cineole ، دی هیدروتاژتون و T-muurolol 40 گل همیشه بهار در سوسپانسیون یا در تنتور برای درمان آکنه، کاهش التهاب، کنترل خونریزی و تسکین بافت تحریک شده به طور موضعی استفاده می‌شود.
ضد پیری:
برای مثال روغن دانه هویج به دلیل غنی بودن از نظر ویتامین A و سایر ویتامین‌های ضروری به عنوان ماده ضدپیری، احیا کننده و جوان‌سازی استفاده می‌شود.
درمان شوره سر:
طبق طب آیورودا گیاهان زیادی شامل چریش، نفتالین، حنا، هیردا، بیددا و امالکی، مغز جادویی، بیوراج، نخود تسبیح، پرچم شیرین، درخت ترمه و ماندور در درمان شوره سر موثر هستند.
برای مثال میوه خوراکی گیاه Lawsonia inermis که حنا از آن نشات می‌گیرد، به دلیل محتوای بالای ویتامین C و همچنین روغن گرانبهایی که از دانه و تفاله آن استخراج می‌شود به عنوان درمانی برای مشکلات مو و پوست سر به خصوص ریزش مو استفاده می‌شود.
مراقبت از مو:
روغن‌های مختلفی مانند روغن بادام، روغن آراچیس، روغن کرچک، روغن زیتون و روغن نارگیل که از منابع گیاهی به دست می‌آیند در محصولات آرایشی و بهداشتی مراقبت از مو استفاده می‌شوند.
برای مثال میتوان به روغن زیتون اشاره کرد که حاوی ترایولین، تریپالمیتین، تریلینولین، تریستارات، مونوسترات، تری آراشیدین، اسکوالن، بتا سیتوسترول و توکوفرول است و در محصولات آرایشی و بهداشتی مختلفی مانند لوسیون، شامپو و...به عنوان تقویت‌کننده استفاده می‌شود و باعث نفوذ اسید چرب قوی است.
آنتی اکسیدان:
یک نمونه از این آنتی اکسیدان‌ها ویتامین C است که برای هیدروکسیلاسیون پرولین، پروکلاژن و لیزین لازم است. همچنین این ویتامین می‌تواند در تحریک ترمیم کلاژن نقش داشته باشد و تغییرات ناشی از آسیب دیدن عکس را بهبود می‌بخشد.
نکاتی در خصوص کازمتیک گیاهی در مقیاس صنعتی
وضعیت تنظیم محصولات کازمتیک گیاهی
از دیدگاه WHO هم تولیدکنندگان و هم نهادهای نظارتی از مسئولیت مساوی برای اطمینان از کیفیت محصولات گیاهی برخوردار هستند. در این بین، وظیفه مقامات نظارتی این است که دستورالعمل‌های اساسی را در مورد جنبه‌های تضمین کیفیت، ارزیابی داده‌ها، پرونده‌ها، ارزیابی انطباق محصولات پس از بازاریابی با مشخصات تعیین شده توسط تولیدکنندگان و مطابقت آن با دستورالعمل‌های GMP چک کند.
از طرف دیگر نیاز است که تولید کنندگان در مسیر تولید محصول نهایی و تهیه مواد اولیه از طریق واسطه‌ها کاملا متعهد به رعایت استانداردهای کشاورزی، GACP، GMP و GLP باشند. همچنین تولیدکنندگان باید با اطلاعات فعلی در رابطه با تولید و بازاریابی محصول خود همگام باشند.
برای کنترل کیفیت محصولات کازمتیک گیاهی نیاز است اطلاعات دقیقی از آن شامل تمام مواد تشکیل دهنده، فرمول محصول، جزئیات تولید کننده و مجوز یا گواهی آنها از سازمان تنظیم کننده دارو، نام تجاری محصول، فرم و دوز مصرفی، علائم، حالت تجویز، مدت زمان استفاده، عوارض جانبی، هرگونه موارد منع مصرف، هشدارها، احتیاطات مهم، تعداد دسته، هر گونه تداخل دارویی احتمالی، تاریخ تولید و انقضا و شرایط نگهداری جمع آوری شود.
گواهینامه محصول
هدف اصلی صدور گواهینامه یک محصول بررسی مواد تشکیل دهنده شامل مواد اولیه، فرآیندها، تولید، ذخیره‌سازی مواد اولیه، بسته‌بندی و برچسب‌گذاری، استفاده از منابع انرژی و مدیریت دفع زباله است.
به شما پیشنهاد می‌کنم مقاله‌ی چگونه با رعایت نکات بسته بندی، فروش محصول‌تان را زیاد کنید؟ را برای آشنایی بیشتر با قوانین بسته‌بندی مطالعه کنید.
همچنین صدور گواهینامه از تولیدکنندگان برای تأیید کیفیت محصول نهایی ضروری است. آژانس‌های صدور گواهینامه مختلف و با رگولاتوری متفاوتی وجود دارد.
برای آشنایی با این آژانس‌های بین‌المللی و آشنایی با رگولاتوری آنها وبینار معرفی نهادهای ناظر بین‌المللی دارویی با تدریس دکتر ایرانمنش معاون کیفیت کارخانجات داروپخش را از دست ندهید.
کنترل کیفیت داروهای گیاهی و مواد آرایشی
عوامل مختلفی بر کیفیت داروها و محصولات کازمتیک گیاهی تأثیر می گذارد که از مهم‌ترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- در دسترس نبودن روش‌های تحلیلی مناسب یا مرجع استاندارد از نظر تجاری
- ناپایدارای منبع و کیفیت مواد اولیه
- تاثیر متغیرهای مختلف در روند جمع‌آوری، خشک کردن، ذخیره سازی، حمل و نقل و فرآوری بر محصول نهایی
- تشخیص نادرست گیاه و روش‌های غربالگری فیتوشیمیایی و استانداردسازی
علاوه بر عوامل بالا که بیشترین تاثیر را بر روی کیفیت محصول گیاهی می‌گذارند، عواملی مانند استفاده از گیاهان جدید، سن و بخشی از گیاه جمع شده، دوره، زمان و روش تجمع، دمای فرآیند، معرفی نور، قابلیت دسترسی به آب، مکمل‌ها، خشک‌کردن، پرس‌کردن، روش استخراج، آلودگی میکروبی، وجود فلزات سنگین و آفت‌کش‌ها، حمل و نقل و ظرفیت مواد خام، می‌تواند به طور باورنکردنی کیفیت، ایمنی و اثربخشی را تحت تأثیر قرار دهد.
استفاده از گیاهان زراعی تحت شرایط کنترل شده به جای مواردی که از طبیعت جمع آوری می شود، می تواند اکثر این عوامل را به حداقل برساند.
آزمایشات بالینی
فقط بخش کمی از هزاران محصول گیاهی که در سرتاسر جهان استفاده می‌شوند به دقت کنترل شده و بر روی آنها مطالعات حیوانی صورت می‌گیرد. اما در اکثر مواقع همان‌طور که در بخش‌های قبل ذکر کردیم، آزمایشات حیوانی بر روی محصولاات کازمتیک گیاهی نیز گرفته نمی‌شود.
ختم کلام
اگر بخواهیم مروری بر کلیدی‌ترین نکته این مقاله بکنیم باید بگوییم، صنعت پولساز کازمتیک با پیوند با مواد طبیعی که در چهره‌ی مردم محبوبیت زیادی دارند، می‌تواند به یک فرصت طلایی برای کارآفرینی تبدیل شود. به همین منظور در این مقاله به بررسی تاریخچه، تعریف، اهمیت، کاربرد و نکات صنعتی محصولات کازمتیک گیاهی پرداختیم تا بتوانیم در شما یک ذهنیت کلی نسبت به کازمتیک گیاهی تشکیل دهیم تا در صورت علاقه به این صنعت مسیر یادگیری خود را طراحی کنید.
در پایان نیز پیشنهاد می‌کنم در مدرسه داروها و مکمل‌های گیاهی ثبت نام کنید تا با کسب تجربه از اساتید این دوره به یک دانش صنعتی در خصوص گیاهان دارویی برسید.
سلام روز بخیر بنده مالک یک فارم زالو هستم و علاقمندم فعالیت را توسعه داده و محصولات کازمتیک بر پایه زالو تولید نمایم اگر علاقمند به فعالیت در این حوزه هستید یا ایده خاصی مد نظرتان هست لطفا با بنده تماس حاصل بفرمایید تا در مورد تجاری سازی ان مذاکره کنیم با تشکر