اهمیت فارماکواکونومی یا اقتصاد دارویی چیست؟

چرا امروزه به رشته‌هایی مانند دیتا ماینینگ اهمیت زیادی داده می‌شود؟

شاید پس از خواندن این سوال فکر کنید ما عنوان این مقاله را اشتباه زده‌ایم. اما نه همه چیز سر جای خودش است. بگذارید دلیل شروع بحث با این موضوع را برایتان بیان کنم.

همان‌طور که در سری مقالات دیتا ماینینگ مطالعه کردید، در عصر امروز دغدغه کمبود اطلاعات نیست. بلکه دغدغه اصلی ترندهای جهانی درگیر شدن با اطلاعاتی ضروری است که به حدی زیاد هستند که مدیریت آن‌ها کمی غیر ممکن به نظر می‌رسد.

سری مقالات دیتا ماینینگ را در زیر مشاهده کنید:

آیا استفاده از دیتا ماینینگ در حرفه شما ضروری است؟

آشنایی با مهم‌ترین روش‌های داده کاوی

مفهوم دیتا ماینینگ در دنیای سلامت چیست؟

برای همین علومی مانند دیتا ماینینگ روی کار آمده‌اند تا بتوانند این حجم زیاد از اطلاعات را کنترل کنند و با درنظر گرفتن تمام این فاکتورها، به یک خروجی مناسب برسند. اما یکی از مشکلات اصلی دیتا ماینینگ تصمیمات برنامه‌ریزی شده و منطقی و به دور از در نظر گرفتن احساسات انسانی است.

با توجه به این موضوع آیا به نظر شما استفاده از این علم در سیستم سلامت که در آن بیمار حرف اول را می‌زند، همیشه جوابگو است؟

اگر نیست با این حجم از اطلاعاتی که در سیستم سلامت با آن‌ها درگیر هستیم، چگونه می‌توانیم به یک خروجی مناسب برسیم؟

یکی از راه‌حل‌هایی که برای این موضوع در نظر گرفته شده است، فارماکواکونومی است. فارماکواکونومی یا اقتصاد دارویی به عنوان یک استاندارد مبتنی بر علم، منابع بهداشتی را برای تخصیص بهینه منابع بهداشتی و درمانی راهنمایی می‌کند تا با در نظر گرفتن اهداف مختلف سیستم سلامت به خروجی دلخواه برسند.

شاید بسیاری از ما با شنیدن عنوان خشک اقتصاد دارویی از انتخاب آن در مسیر شغلی آینده خود صرف نظر کرده باشیم. برای همین این مقاله را به این منظور نوشتم که این تصور را در درون شما بشکنم و با بیان داستان تاثیر علم فارماکواکونومی در جهان سلامت و تغییر و تحولاتی که می‌تواند در آن به وجود بیاورد، دل شما را نسبت به این موضوع نرم کنم.

داستان تولد فاماکواکونومی

احتمالا اولین باری که اصطلاح اقتصاد دارویی در یکی از مجامع عمومی مورد استفاده قرار گرفته شد به سال 1986 در در جلسه داروسازان تورنتو کانادا برمی‌گردد. زمانی که ری تاونسند از شرکت Upjohn این اصطلاح را در یک سخنرانی استفاده کردند. در آن زمان تعریف اولیه‌ی ری از فاماکواکونومی "توصیف و تجزیه و تحلیل هزینه های دارو درمانی برای سیستم های مراقبت های بهداشتی و جامعه" بود.

این تعریف همین‌طور بدون تغییر نماند. بگذارید روند تکامل و رسیدن به تعریف جدید را با گفتن یک داستان در ایالات متحده ادامه دهم.

تقریبا در همان سال‌هایی که این اصطلاح داشت جای خود را در صنعت بهداشت و سلامت کانادا باز می‌کرد، یک مطالعه اثربخشی AZT برای درمان افراد مبتلا به ایدز آغاز شد. وقتی AZT را مدل‌سازی کردند، هزینه‌ی آن برای یک سال درمان حدود 10،000 دلار تخمین زده شد.

با اینکه داده‌های کارآزمایی بالینی حاکی از اثربخشی این دارو بود، ولی ایده پرداخت 10،000 دلار در هر سال، برای یک دارو توسط مردم بسیار تکان دهنده بود. خصوصا در آن زمان که بسیاری از افراد ایالات متحده هیچ پوشش بیمه‌ای برای داروهای سرپایی نداشتند.

همچنین هزینه‌های لازم برای تحقیق و توسعه این محصول نشان می‌داد که شرکت‌های دارویی برای به دست آوردن یک خروجی با کیفیت، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دارند.

حالا سوالی که همه را درگیر کرد این بود که آیا بعد از این حجم از سرمایه‌گذاری، این دارو می‌تواند هزینه‌ها را جبران کند و به سودآوری برسد؟

آیا خرید یک دارو با این قیمت در مخیله مردی با سطح زندگی معمولی می‌گنجد؟

تمام این سوال‌ها باعث شد که رشته‌ی فارماکواکونومی بیشتر به چشم کارکنان صنعت سلامت بیاید و دیری نپایید که اقتصاد دارویی جایگاه خود را در کنار دیگر رشته‌هایی مانند داروسازی بالینی، اطلاعات دارویی و فارماکوکینتیک پیدا کرد.

به شما پیشنهاد می‌کنم این موضوع را با تماشای ویدئوی زیر بیشتر درک کنید.

اهمیت فارماکواکونومی

البته داستان اهمیت فارماکواکونومی اینجا به پایان نمی‌رسد. اگر بخواهیم از اهمیت اقتصاد دارویی با بررسی سیر تاریخی گذر کنیم و در دیکشنری سیستم بهداشت و سلامت به دنبال اهمیت این موضوع بگردیم به یافته‌های جدیدی می‌رسیم.

فارماکواکونومی از نظر WHO چه اهمیتی دارد؟

به دلیل متغیرهای مختلف سیستم بهداشت و سلامت دیکشنری‌های مختلفی وجود دارند که هر کدام این سیستم را به مدل دلخواه خودشان تعریف کرده‌اند. برای این‎‌که درگیر سلیقه‌های شخصی نشویم و دلمان به یک منبع معتبر قرص باشد، این سیستم را از نظر WHO برای شما تعریف می‌کنیم.

یک سیستم بهداشتی متشکل از منابع، بازیگران و موسسات مربوط به تأمین مالی، تنظیم و تأمین اقدامات بهداشتی است که هدف اصلی آن بهبود یا حفظ سلامت است. اگرچه بهبود سلامت هدف تعیین‌کننده سیستم بهداشتی است اما رضایت مصرف کننده و حمایت از ریسک مالی نیز جزو اولویت‎های بالای این سیستم به حساب می‌آیند.

بعد از خواندن ریسک مالی به عنوان اولویت‌های بالای سیستم بهداشت و سلامت، لازم است یک فلش بکی به داستان بخش قبلی در زمینه داروی ایدز داشته باشیم. همان‌طور که در آن داستان بررسی کردیم یکی از مواردی که ذهن کارکنان سیستم سلامت را درگیر کرده بود، توانایی مردم در پرداخت هزینه‌های سیستم بهداشت و سلامت بود.

تازه این موضوع همپوشانی زیادی با هدف دیگر سیستم بهداشت و سلامت یعنی رضایت مصرف‌کننده دارد. تا زمانی که قیمت منصفانه‌ای برای خرید مردم ارائه ندهیم، نمی‌توانیم دل مردم را در این زمینه بدست بیاوریم.

حالا اگر به برایند این دو هدف نگاه کنیم، می‌بینیم که تا زمانی که نتوانیم رضایت مردم را بدست بیاوریم و آن‌ها را به سمت هزینه کردن برای یک دارو سوق بدهیم، نتوانسته‌ایم هدف اول یعنی بهبود سلامت جامعه را برآورده کنیم.

برای اینکه گرفتار این دور باطل نشویم باید چه کاری انجام دهیم؟

ابتدا بیایید زیرمجموعه‌ی این اهداف کلی را بررسی کنیم.

در نظر گرفتن اثربخشی و کارایی دارو، عوامل انسانی، مدیریت مالی و...اهدافی هستند که اگر بخواهیم تمام آن‌ها را ردیف کنیم با کمک آن می‌توان یک ایبوک ساخت! بنابراین با این حجم از اطلاعات و اهدافی که باید همه را در نظر گرفت و نادیده گرفتن هریک می‌تواند به کل سیستم بهداشت جامعه ضربه بزند، خروجی مناسب را از چه طریقی می‌توان گرفت؟

همان‌طور که در مقدمه گفتیم اگر بخواهیم این خروجی را از یک سیستم هوشمند دریافت کنیم امور انسانی را نادیده گرفته‌ایم. بنابراین رجوع کردن به علم فارماکواکونومیک در این زمینه پیشنهاد بهتری است.

در این علم از تکنیک‌های اقتصادی برای اندازه‌گیری ارزش داروها استفاده می‌شود. همچنین از تکنیک‌های آماری برای طراحی آزمایشات و تجزیه و تحلیل داده‌های آزمایشی و مشاهده‌ای برای استفاده در ارزیابی‌های دارویی اقتصادی توسعه یافته است. مفهوم برآورد بودجه و تاثیر جمعیت نیز در این رشته تعریف شده است. در نهایت تمام این ابزارها دست به دست هم می‌دهند تا برای سنجش مجموعه نتایج جامع مرتبط با داروی جدید، به علم اقتصاد دارویی مراجعه کنیم.

تا اینجای کار داستان ما با دیکشنری سیستم بهداشت و سلامت به پایان می‌رسد. تا همین مرحله نیز به ما کمک زیادی کرد تا بتوانیم به اهمیت فارماکواکونومی عمیق‌تر پی ببریم. اما هنوز داستان تمام نشده است.

 بررسی تاریخچه و دیکشنری بهداشت و سلامت بوی کهنگی می‌دهد و نمی‌تواند اهمیت این رشته را با زبان حال به ما نشان بدهد. پس بیایید سفر به زمان گذشته را به پایان برسانیم و به زمان حال برگردیم.

اهمیت فارماکواکونومی در دنیای امروزه چیست؟

در سال 1909 علت اصلی مرگ بیماری‌های عفونی بود. اما الان ورق بازی برگشته است. پیشرفت حوزه‌ی سلامت باعث افزایش طول عمر شده و از طرفی زاد و ولد کاهش یافته است. همین موضوع باعث شده که جامعه به سمت پیری حرکت کند و بیماری‌های غیرواگیردار مزمن افزایش یابد.

علاوه بر این بیماران مسن نسبت به بیماران جوان مدت زمان بیشتری را در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند و همین موضوع هزینه‌های بهداشتی را افزایش داده است.

از طرف دیگر افزایش مصرف‌کننده و معضل بیکاری تبدیل به دو اهرم فشار در این زمینه شده‌اند. همین الان هم افزایش مصرف کننده هزینه‌های بهداشت و درمان را افزایش داده و از بودجه سلامت کم کرده است چه برسد به این‌که بیکاری و معظلات آن هم روی اقتصاد تاثیر بگذارد و بودجه‌ی کمتری به حوزه‌ی سلامت تخصیص داده شود.

تازه یک درصد فکر کنید که به ازای این کمبود بودجه بخواهید قیمت داروها را افزایش دهید. آن وقت جمعیت رو به بیکاری که روز به روز فقیرتر می‌شوند را کجای دلتان می‌گذارید؟!

این چرخه‌ به خوبی نشان می‌دهد که نحوه بهینه سرمایه‌گذاری در منابع مراقبت‌های بهداشتی، برای سودآوری این صنعت همگام با عدم تغییر کیفیت مراقبت‌های بهداشتی امری ضروری است که این هدف با توجه بیش از پیش به علم فارماکواکونومی به دست می‌آید.

اهمیت فارماکواکونومی از زبان دکتر امیرحسین حاجی‌میری رزیدنت اقتصاد دارو

در پایان این مقاله لازم دیدیم اهمیت این موضوع را کمی بومی‌تر بررسی کنیم. هیچ کس اندازه یک فرد موفق در تخصص اقتصاد دارویی نمی‌تواند برای شما از اهمیت و جایگاه این رشته در ایران صحبت کند. بنابراین صحبت درباره‌ی اهمیت فارماکواکونومی را با مصاحبه‌ای که دانشجویان ایفسا با دکتر حاجی‌میری داشتند به پایان می‌رسانیم.

نظر دکتر امیرحسین حاجی‌میری مشاور سرمایه‎‌گذاری دارویی تامین در خصوص جایگاه اقتصاد دارویی:

این رشته حیطه بسیار وسیعی است در سطح دنیا و بسیاری از موضوعات را در صنعت، رگولاتوری، سازمان‌های بیمه، شرکت‌های دارویی تولیدی، واردکننده و...پوشش می‌دهد.

جایگاه شغلی این رشته هرروز در حال گسترش است چون خواسته‌های نامحدود ارتقای سلامت در برابر محدودیت‌های نقدینگی همیشگی قرار دارد و این رشته در این مواقع می‌تواند با ارائه راهکارهایی برای بدست آوردن بیشترین بازده با منابع مالی محدود و نیز تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد بدرخشد.

حال که هزینه‌ها و فناوری‌ها برای افزایش اثربخشی رو به افزایش است، لزوم بهترین تصمیم‌گیری و مدیریت منابع دیده می‌شود و این رشته بر هر 4 بعد ACCESS یعنی در دسترس بودن، فراهم بودن، قابل پرداخت بودن هزینه و قابل قبول بودن کیفیت تمرکز دارد.

در ایران به دلیل سیاست‌های موجود و اینکه فقط 10 سال از تاسیس این رشته در ایران می‌گذرد، هنوز این رشته به جایگاه واقعی خود نرسیده ولی در نهایت این رشته یک بخش مهم و غیر قابل انکار خواهد بود.

ختم کلام

در این مقاله سعی کردیم با بررسی اقتصاد دارو از جنبه‌های مختلف به اهمیت این رشته و تاثیر آن در اکوسیستم سلامت بیشتر پی ببریم. برای آشنایی بیشتر با فارماکواکونومیک مقالات بعدی ما در زمینه فارماکواکونومیک را از دست ندهید.