در فارماکواکونومی از چه مدل‌هایی برای آنالیز هزینه‌های درمانی استفاده می‌شود؟

برای شروع بحث بیایید فلش بکی به سخنان دکتر یکتا دوست در وبینار سوم مدرسه مارکت ریسرچ بزنیم!

همان‌طور که دکتر اشاره کردند از هر 5000 مولکول دارویی تنها یکی وارد بازار می‌شود. تازه حساب کنید که هر یک از این مولکول‌های دارویی حدود 10 تا 15 سال برای تحقیق و توسعه‌ی آن‌ها وقت گذاشته می‌شود.

اگر بخواهیم خودمان را قانع کنیم و بگوییم خب بعدا آن‌قدر سودآوری از تولید یک دارو وجود دارد که بتوانیم چنین سرمایه‌گذاری‌هایی انجام دهیم، باید بگویم همیشه هم از این خبرها نیست! از هر دارویی که وارد بازار می‌شوند تنها حدود 3 دارو می‌توانند متوسط هزینه‌های تحقیق و توسعه را پوشش دهند.

بنابراین محققان دریافته‌اند که مطالعات بازاریابی به تنهایی نمی‌تواند به ما نشان دهد بر روی چه مولکول دارویی باید سرمایه‌گذاری کنیم و استفاده از مطالعات فارماکواکونومی یا اقتصاد دارویی به همراه آن بسیار ضروری است.

برای همین در این مقاله به شما 4 مدل‌ برای آنالیز هزینه‌های درمانی به همراه مزایا و معایب هر یک ارائه کردیم تا با کمک آن بتوانید به یک تصمیم منطقی برای ارائه راه‌حل‌های درمانی جدید و و تولید داروی جدید برسید.

برای حل مسئله‌ی هزینه‌های هنگفت دارویی از کجا شروع کنیم؟

بیایید دراین‌باره مشورتی از بزرگان بگیریم!

اگر یک ساعت وقت داشتم تا مسئله‌ای را حل کنم، 55 دقیقه به مسئله و 5 دقیقه باقی‌مانده را به راه حل فکر می‌کردم. آلبرت انیشتین

پس ما هم شیوه‌ی انیشتین را پیش بگیریم و در حل مشکل هزینه‌های سیستم بهداشت و سلامت اول از همه مشکلمان را تعریف کنیم. اجازه بدهید با شرح یک داستان به مشکلمان عمیق‌تر پی ببریم.

داستانی پرهزینه!

زمانی را تصور کنید که یک بیمار شهرستانی برای یک عمل جراحی راهی تهران می‌شود. اولین هزینه‌های او شامل خرج و مخارج رفت‌‍وآمد و اقامت می‌شود که از آن به نام هزینه‌های مستقیم غیر پزشکی یاد می‌کنیم.

روز عمل فرا می‌رسد و بیمار در انتظار گذر دقیقه‌های آخر قبل از عمل است. سرتاپای وجود او از این انتظار پر از درد و اضطراب است. همین درد و اضطراب می‎‌تواند هزینه‌های نامحسوسی مانند قرص مسکن، سرم و... را به او تحمیل کند. حالا برویم سراغ غول مرحله آخر.

بیمار وارد اتاق عمل می‌شود و هزینه‌ی اتاق عمل، داروها، خدمات پزشکی، آزمایشات و...بر سر او آوار می‌شود که به آن‌ها هزینه‌های مستقیم پزشکی می‌گوییم. آیا واقعا این نقطه غول مرحله آخر است و دیگر قرار نیست هزینه‌ای پرداخته شود؟

خیر!

اصل ماجرا آن جاست که بیمار یک عمر با عوارض یک جراحی زندگی می‌کند و حتی ممکن است مادام‌العمر به مصرف یک دارو مشغول شود. هزینه‌هایی که به طور غیرمستقیم بخاطر روند درمانی به او تحمیل می‌شود. حالا بگرد ببین مشکل از کجاست؟!

مشکل از آن‌جایی است که در بیشتر مطالعات فقط هزینه‌های مستقیم پزشکی گزارش می‌شوند و نادیده گرفتن سایر هزینه‌ها می‌تواند تمام معادلات سیستم بهداشت و سلامت را بهم بریزد. بنابراین در مطالعات فارماکواکونومی یا اقتصاد دارویی چهار نوع هزینه تعریف می‌شود.

1. هزینه‌های مستقیم پزشکی: هزینه‌هایی که به‌طور مستقیم در روند درمان استفاده می‌‎شوند.
2. هزینه‌های غیر پزشکی مستقیم: هزینه‌هایی که مستقیما با درمان مرتبط هستند اما ماهیت پزشکی ندارند.
3. هزینه های غیرمستقیم: شامل هزینه هایی است که در نتیجه از دست دادن بهره‌وری به دلیل بیماری یا مرگ حاصل می‌شود.
4. هزینه‌های نامحسوس: شامل هزینه‌های درد، رنج، اضطراب یا خستگی است که به دلیل بیماری یا درمان بیماری رخ می دهد.

البته شاید اندازه‌گیری هر چهار نوع هزینه به خصوص هزینه‌های نامحسوس همیشه ممکن نباشد. یا شاید هر یک از این هزینه‌های به یک اندازه بر دشواری مشکل ما تاثیر نگذارند. بنابراین در علم اقتصاد دارویی متناسب هدف ما از اندازه‌گیری میزان هزینه‌، از مدل‌های مختلفی استفاده می‌شود که در ادامه آن‌ها را به شما معرفی می‌کنم.

مدل آنالیز به حداقل رساندن هزینه‌ها یا CMA:

این مدل از مطالعات فارماکواکونومی هنگامی استفاده می‌شود که نتیجه‌ی حاصل از دو روش درمانی یکسان باشد. برای آشنایی با این مدل آنالیز سناریوی زیر را مطالعه کنید.

فرض کنید یک آنتی‌بیوتیک داخل وریدی جدیدی وارد بازار شده که از نظر درمانی معادل آنتی‌بیوتیک‌های قبلی است و همان عارضه‌های جانبی را برخوردار است.

تنها تفاوت اینجاست که آنتی‌بیوتیک جدید یک بار در روز مصرف می‌شود و آنتی بیوتیک قبلی سه بار در روز استفاده می‌شد. اگر بخواهیم از چشم‌انداز یک بیمارستان به موضوع نگاه کنیم و فقط هزینه‌های مستقیم پزشکی را به حساب بیاوریم به نظر روش دوم هزینه‌ی کمتری را تحمیل می‌کند. بنابراین آنتی‌بیوتیک جدید جایگزین آنتی‌بیوتیک قبلی می‌شود.

زمانی که نتایج شما یکسان باشند شاید این مدل بهترین گزینه‌ی پیش روی شما باشد. بنابراین برای آشنایی بیشتر با این مدل حتما این ویدئو را تماشا کنید.

مزایای این روش:

• در مقایسه با سایر انواع تجزیه و تحلیل نسبتاً ساده است، زیرا نتایج لازم نیست اندازه‌گیری شود.

معایب این روش:

• فقط در صورت یکسان بودن نتایج می توان از آن استفاده کرد.

برخی محققان می گویند که قدرت CMA به شواهدی مبنی بر یکسان بودن نتایج بستگی دارد. این شواهد می تواند بر اساس مطالعات قبلی، انتشارات، داده های FDA یا نظر متخصصین باشد.

مدل آنالیز هزینه-سود یا CBA:

در این مدل از مطالعات اقتصاد دارویی هر دو ورودی و نتایج را از نظر پولی اندازه‌گیری می‌کنند. برای این کار از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که در اینجا به دو مورد آن اشاره می‌کنیم.

1. منافع برآورد شده در یک بازه زمانی را بر هزینه‌های برآورد شده تقسیم می‌کنند. اگر نسبت سود به هزینه بیشتر از یک باشد انتخاب به صرفه است.

2. هزینه‌ها را از منافع برآورد شده کم می‌کنند تا سود خالص بدست بیاید. اگر حاصل این تفاضل مثبت باشد، انتخاب به صرفه است.

بیایید این دو روش را در یک داروخانه اجرا کنیم. هدف خود را سود حاصل از دو سرویس بالینی یک و دو در بازه سه ساله قرار می‌دهیم.

فرض کنید سرویس بالینی یک در سال اول نیاز به 50،000 دلار هزینه برای راه‌اندازی و بهره‌برداری و نیاز به 20000 دلار هزینه در سال‌های دوم و سوم دارد. از طرفی این سرویس سالیانه 40000 دلار درآمد اضافی فراهم می‌کند.

سرویس بالینی دو هم در سال اول به 40،000 دلار و در سال‌های دوم و سوم نیاز به 30،000 دلار هزینه دارد و سالیانه 45000 دلار درآمد اضافی فراهم می‌کند.

حساب کتاب را به خودتان واگذار می‌کنم اما به عنوان تقلب سرویس بالینی دو در مقایسه با سرویس بالینی یک هم نسبت سود به هزینه و هم سود خالص بالاتری دارد.

همان‌طور که گفتم آنالیز هزینه-سود محدود به این دو روش نمی‌شود و روش‌های مختلفی برای سنجش فاکتورهای مختلف آن استفاده می‌شود. در صورتی که علاقه‌مند به یادگیری سایر متدهای مورد استفاده در CBA هستید، این مقاله‌ از NCBI را مطالعه کنید.

مزایا:

• هر دو ورودی و نتایج را از نظر پولی اندازه‌گیری می‌کند.
• می‌توان گزینه‌های مختلف را با نتایج مختلف مقایسه کرد. زیرا هر نتیجه به واحد پولی تبدیل می‌شود.

معایب:

• تعیین ارزش پول برای مواردی مانند درد، رنج و کیفیت زندگی انسان دشوار است.

مدل آنالیز هزینه اثربخشی یا COST-EFFECTIVENESS ANALYSIS:

در این مدل سودمندی هزینه‎‌ها را با نتایج واحدهای بهداشتی اندازه‌گیری می‌کنند. یعنی به ازای هزینه‌ای که انجام شده چه نتیجه‌ای در معالجه و نجات جان بیمار گذاشته است. البته این کار به همین سادگی که در یک جمله خواندید هم نیست. شما را به یک چالشی دعوت می‌کنم که در آن ارزش علم کافی برای انجام این روش را بهتر درک کنید.

برای شروع این چالش بیایید هزینه را در یک کفه‌ی ترازو و اثربخشی را در کفه‌ی دیگر قرار دهیم. در ابتدا به سراغ یک روش درمانی جدیدی می‌رویم که هم اثربخشی بالاتری دارد و هم هزینه‌ی کمتری به ما تحمیل می‌کند.

خب تا اینجای کار برای همه بدیهی است که روش جدید مقرون به صرفه‌تر است و باید از آن استفاده کرد. در نقطه‌ی مقابل آن درمان جدیدی که هم تاثیر کمتری داشته باشد و هم هزینه‌ی بیشتری داشته باشد، جای شکی برای ما باقی نمی‌گذارد و می‌دانیم که باید آن را از دور بازی حذف کنیم.

بیایید کمی بازی را سخت‌تر کنیم اگر داروی جدید گران‌‎تر و موثرتر باشد یا هزینه اثربخشی آن به اندازه درمان قبل باشد یا اثر کمتری داشته باشد ولی بسیار ارزان‌تر باشد چگونه می‌خواهید تشخیص دهید از کدام روش درمانی باید استفاده کنید؟

این موضوع پیچیده‌تر از آن است که بخواهم در قالب یکی دو فرمول به این سوال پاسخ بدهم. اما به شما پیشنهاد می‌کنم که اگر مصرانه به دنبال پاسخ این سوال هستید، حتما کتاب راهنمای who در خصوص روش آنالیز هزینه اثربخشی را مطالعه کنید.

مزایای این روش:

• نتایج واحدهای بهداشتی مشترک هستند و پزشکان به راحتی می‌توانند آن‌ها را درک کنند و نیازی به تبدیل به ارزش‌های پولی ندارند.

اگر هنگام انجام مقایسه بیش از یک نتیجه واحد طبیعی مهم باشد، باید نسبت هزینه بهینه برای هر نوع نتیجه محاسبه شود.

معایب این روش:

• پیچیدگی در محاسبه این موضوع که آیا سود اضافه شده ارزش هزینه اضافی را دارد یا خیر.

مدل آنالیز هزینه-سودمندی یا COST-UTILITY ANALYSIS :

داستان زندگی دو بیمار با سن یکسان را تصور کنید که پس از اتمام روند درمانی هر دو به اندازه‌ی ده سال بیشتر عمر می‌کنند. اما یکی 10 سال به صورت سالم زندگی می‌کند و دیگری 10 سال به صورت معلول. آیا به‌نظر شما میزان رضایت این دو نفر از زندگی به یک اندازه است و هر دو به یک اندازه از زنده بودن خود سود می‌برند؟

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که علاوه بر کمیت زندگی باید به کیفیت زندگی نیز توجه داشت. برای همین در CUA برای اندازه‌گیری پیامدهای سلامتی ترجیحات بیمار را نیز در نظر می‌گیرند. مثلا ممکن است که در داستان قبلی فردی که 10 سال به صورت معلول زندگی کرده است ترجیح دهد تنها یک سال عمر کند ولی زیر بار جراحی که خطر معلول شدن آن وجود دارد، نرود.

برای همین متخصصان برای اندازه‌گیری کیفی و کمی در این بخش از مطالعات فارماکواکونومی از واحدی به نام QALY یا Quality-Adjusted Life Years استفاده می‌کنند. درباره‌ی QALY و بازی‌های محاسباتی آن چه می‌دانید؟

شما را به یک بازی محاسباتی با روش QALY دعوت می‌کنم. برای تماشای این بازی اینجا کلیک کنید.

مزایای این روش:

• در نظر گرفتن فاکتورهای کیفی

معایب این روش:

• سختی در تعریف فاکتورهای کیفی

ختم کلام

همان‌طور که در مقاله‌ی اهمیت فارماکواکونومی گفته شد، خواسته‌های نامحدود ارتقای سلامت در برابر محدودیت‌های همیشگی نقدینگی باعث می‌شود ما به اقتصاد دارویی روی بیاوریم تا بتوانیم همراه با حفظ کیفیت مراقبت‌های بهداشتی، هزینه‌های مالی را مدیریت کنیم.

در این مقاله برای آشنایی بیشتر با این سبک از مدیریت، 4 مدل با نام‌های CMA، CBA، CEA و CUA را برای شما توضیح دادیم که با استفاده از آن‌ها می‌توانید هزینه‌های دارویی و درمانی را آنالیز و درباره‌ی استفاده از روش‌های جدید تصمیم‌گیری کنید.

در صورتی که با مدل‌های دیگری در این زمینه آشنا هستید که از این 4 مدل کاربردی‌تر هستند، در قسمت کامنت‌ها به ما معرفی کنید تا در مقالات بعدی به توضیح بیشتر آن‌ها بپردازیم.