متداول‌ترین فرمول‌های ترکیبی داروخانه

ساخت فرآورده‌های ترکیبی، هنر و علم پیچیده ساخت داروهای دستی از مواد اولیه است. این فرمول‌های تولید داروخانه اگرچه شباهت‌هایی با محصولات تجاری دارند اما در کمیت کمتر و به طور سفارشی برای نیاز یک بیمار خاص ساخته می‌شوند.

فرآورده‌های ترکیبی به خاطر  توجه به نیازهای خاص یک بیمار و رویکرد شخصی در درمان مورد توجه هستند. درست است که داروی هر شخص سفارشی است اما فرمول‌ها اکثرا ثابت می‌مانند. 5 نوع فرمول ترکیبی متداول در داروخانه‌ها عبارتند از:

👈 قرص‌ها با انحلال سریع

👈 انتقال‌دهنده مایع خوراکی

👈 داروها با فرم کرم

👈 قرص جویدنی و پاستیل خوراکی

👈 مکمل‌های هورمونی

در ادامه در مورد این 5 نوع فرمول بیشتر توضیح می‌دهیم.

#1 قرص با انحلال سریع:

قرص های سریع الحل (RDT)، که گاهی اوقات به آنها قرص‌های خوراکی از بین رونده (ODT) گفته می‌شود، وقتی زیر یا بالای زبان قرار می‌گیرند به سرعت حل می‌شوند. به جای اینکه منتظر هضم بمانیم تا دارو برای استفاده بدن آماده شود، قرص به سرعت حل و از طریق مخاط دهان جذب می‌شود.

RTDها برای بیمارانی که با بلعیدن قرص‌ها مشکل دارند یا دچار بیمارهای گوارشی و کبدی هستند، مفید اند. انحلال فرمولاسیون فقط چند ثانیه طول می‌کشد و مصرف سریع دارو را هم آسان می‌کند.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که داروسازان فقط برخی داروها را می‌توانند تبدیل به فرمولاسیون RDT کنند. اول از همه ساختار شیمیایی دارو باید برای حل شدن مناسب باشد. به طور کلی هر دارویی که بتواند به صورت مایع، تزریق یا پچ تبدیل شود، می‌تواند به یک RDT هم تبدیل شود.

داروهایی با وزن بیش از 500 میلی گرم، داروهایی که نیاز به آزادسازی پایدار دارند و داروهای بسیار تلخ انتخاب نامناسبی برای این فرمولاسیون هستند.

در مقاله همه چیز درمورد قرص سریع بازشونده دهان بیشتر بخوانید.

#2 انتقال‌دهنده مایع خوراکی:

انتقال‌دهنده مابع خوراکی یا OLV به فرمولاسیون مایعی اشاره دارد که به عنوان ناقل یک داروی خاص عمل می‌کند. این دسته شامل موارد زیر است:

👈 سوسپانسیون‌ها مایع

👈 اکسیرها

👈 محلول‌ها

👈 تنتورها

👈 شربت‌ها

مایع ناقل به جای اینکه خودش یک ماده موثر باشد، تنها دارو را رقیق می‌کند تا به دوز مناسب برسیم. همچنین می‌توان از طعم‌دهنده‌های مختلف به عنوان بخشی از OLV استفاده و به بهتر شدن طعم دارو کمک کرد. اکثر ما همین حالا هم از OLV ها استفاده کرده‌ایم مثلا شربت سرفه یا داروهای آلرژی مایع. اگر کودکی در اطرافتان باشد شاید حتی تجربه تهیه OLV با طعم دهنده را هم داشته باشید.

بزرگ‌ترین نگرانی در انتخاب داروهای مناسب این فرم، ثبات است. بعضی داروها مثل داکسی سایکلین در معرض رطوبت سریعا تجزیه می‌شوند. این تجزیه باید در بدن شما رخ بدهد اما اگر داخل بطری دارو تجزیه پیش بیاد، باعث انقضای خیلی زود دارو می‌شود. برای همین هم بعضی OLV ها را در تاریکی یا یخچال نگهداری می‌کنیم.

OLVها از همه بیشتر به کار والدین می‌آیند تا هم بلع دارو را برای کودکان راحت کنند و هم با اضافه کردن طعم‌دهنده‌ها کودکان را فراری نکنند. همچنین افراد دیگر مثل سالمندان که با بلع قرص‌ها مشکل دارند هم از این فرم داروها سود می‌برند.

#3 کرم‌های زخم و رد زخم:

کرم‌های دارویی یکی از معمول‌ترین فرم‌های فرمولاسیون ترکیبی در داروخانه هستند. کرم‌های درمانگر آسیب‌های پوستی مثل زخم درست همان‌جا که باید دست به درمان می‌زنند و مثل قرص‌های خوراکی در قسمت‌های مختلف بدن پخش نمی‌شوند. این نه تنها ایمن‌تر است که اثر بیشتر هم دارد.

اکثر کرم‌های زخم ترکیبی از چند ماده یا دارو هستند مثلا:

ویتامین E برای ترمیم بدن در 3 تا 6 ماه بعد از آسیب مفید است.

استروئیدها التهاب شدید رو کاهش می‌دهند و نمک‌های آنتی بیوتیکی جلوی عفونت را می‌گیرند.

عوامل بی‌حس کننده مثل لیدوکائین یا بنزوکائین هم به طور موضعی اعصاب را خاموش کرده و درد را کاهش می‌دهند.

بعضی کرم‌ها ممکنه شامل داروهایی مثل رتینول، دی متیکون، الکل، گلیسیرین، اکسید روی یا حتی نیتریت نقره باشند که در درمان سوختگی‌ها به کار می‌آید. برخی دیگر ممکن است آنالوگ‌هایی از ویتامین D داشته باشند که برای درمان پسوریازیس و سایر بیماری‌های خود ایمنی پوست معمول است.

#4 جویدنی‌ها و پاستیل خوراکی:

درست مثل RTDs و OLV، قرص‌های جویدنی و پاستیل خوراکی مصرف دارو را برای بیماران آسان می‌کند و همچنین ممکن است مطابقت با درمان را افزایش دهد. این فرمول‌های ترکیبی منحصر به فرد داروخانه در انواع مختلف تولید می‌شوند از جمله:

👈 پاستیل‌ها

👈 کارامل‌ها

👈 جویدنی‌های نرم

👈 آبنبات‌ها

👈 قرص‌های جویدنی

رایج‌ترین داروهای بازار با این فرم شامل ویتامین‌ها، داروهای تهوع و قطره‌های سرفه هستند. اکثر بیماران با این گزینه‌ها آشنایی دارند اما آنچه نمی‌دانند این است که داروسازان می‌توانند بسیاری از داروهای تجویزی را به صورت مشابهی در بیاورند. برای تبدیل یک دارو به ترکیب جویدنی نیاز به این سری خواص داریم:

دارو نباید خیلی تلخ و بدمزه باشد یا دوز بالایی (بالای 500 میلی‌گرم) داشته باشد.

ترکیب آن با مواد غیردارویی برای تولید پاستیل و... بی خطر باشد و واکنشی رخ ندهد.

برخی از بیماران به دلایل خاص داروهای خاص را به عنوان جویدنی یا پاستیل ترجیح می‌دهند. به عنوان مثال، Nystatin، دارویی که عفونت های مخمر دهانی را درمان می‌کند، اغلب به شکل جویدنی تجویز می‌شود تا دارو را در دهان و در محلی که بیشترین اثر را دارد، نگه دارد.

بیمارانی که سیگار را ترک می‌کنند از قرص‌های جویدنی نیکوتین خوراکی به نسبت پچ‌ها بیشتر بهره‌مند می‌شوند چون دارو هنگام جذب از طریق دهان سریعتر عمل می‌کند.

#5 مکمل‌های هورمونی:

مکمل‌های هورمونی یا درمان جایگزینی هورمون (HRT) با به تعادل رساندن سطح هورمون‌ها در بدن کار می‌کنند. این داروها معمولا برای درمان شرایطی مثل یائسگی، کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید، تغییر جنسیت و برخی شرایط تولید مثل مثل سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) تجویز می‌شوند.

همچنین ممکن است برای درمان بیماری‌های نادرتر مثل نارسایی غده فوق کلیه، تومورهای خوش خیم یا هیپوفیز سرطانی یا شرایط خود ایمنی مثل بیماری تیروئید هاشیموتو تجویز شوند.

هورمون‌ها به دو شکل طبیعی و مصنوعی وجود دارند. آن‌ها می‌توانند عینا مثل هورمون طبیعی بدن باشند یا مولکولی با شباهت بالا باشند که همان کار را تقلید می‌کنند.

اکثر هورمون‌ها در بازار به شکل صنعتی موجود هستند اما این دوزها الزاما برای یک بیمار بهینه نشده‌اند. با توجه به حساسیت بدن انسان به هورمون‌ها، گاهی تفاوت چند میکروگرمی هم برای رها کردن درمان کافی است. ساخت فرآورده‌های ترکیبی به داروساز اجازه می‌دهد که دوز را به دقت تنظیم کند و فرم دارورسانی مناسب بیمار را فراهم کند. قالب‌های معمول عبارتند از:

👈 کرم‌های موضعی (اکثرا جایگزین استروژن)

👈 قرص‌ها

👈 قرص‌های زیر زبانی

👈  شیاف‌ واژن

محلول‌های تزریقی هم یک گزینه هستند اما با توجه به افزایش ریسک معمولا فقط برای درمان ناباروری یا مدیریت شرایط پیشرفته تجویز می‌شوند.

در آخر

با 5 سبک فرمولاسیون رایج در ساخت فرآورده‌های ترکیبی داروخانه آشنا شدیم. داروسازان می‌توانند با ارائه این دست خدمات، نیاز دقیق بیماران را رفع کنند. در دنیایی که همیشه صحبت از شخصی‌سازی و حرکت به سمت آن است، یادگیری و ارائه این دست خدمات، قدم شما در مسیر پیشرفت خواهد بود.

اگر می‌خواهید مسیرتان را شروع کنید و مهارت ساخت فرآورده‌ها در داروخانه را در خود افزایش بدهید، سری به دوره فرمولاسیون داروهای ساختنی در داروخانه بزنید.