فرایند تحقیق و توسعه در صنعت داروسازی

در این مقاله می‌رویم سروقت چالش اول شرکت‌های داروسازی یعنی نوآوری. نطفه‌ی نوآوری از بخش تحقیق و توسعه شکل می‌گیرد و در آن پرورش می‌یابد.

👈اما چگونه این پروسه اتفاق می‌افتد؟

👈چگونه از یک ایده به محصول می‌رسیم و از چه خان‌هایی باید گذر کنیم؟

👈چگونه یک تیم تحقیق و توسعه را اداره کنیم و شرایط مناسبی برای پرورش ایده‌های تجاری فراهم کنیم؟

برای پاسخ به تمام این سوالات، ما را در این مقاله همراهی کنید.

کشف دارو؛ وقتی تمام راه‌ها به بن بست ختم می‌شود.

یک نقل قول معروفی از Wernher von Braun هست که می‌گوید:

تحقیق همان کاری است که من انجام می‌دهم، وقتی نمی دانم چه کاری انجام می‌دهم!

این همان اتفاقی است که در مرحله اول تحقیق و توسعه یعنی کشف دارو اتفاق می‌افتد. وقتی که تمام مسیرهای درمان به بن‌بست می‌خورد، آن‌جاست که نیاز به یک مغز متفکری داریم که پا در دنیای علمی-تخیلی بگذارد برای کشف دارو ایده‌پردازی کند.

آلبرت Sent-Gyorgyi سلاح پیروزی شما در این بخش را در جمله‌ی زیر توصیف می‌کند:

تحقیق برای دیدن آنچه دیگران دیده‌اند و تفکر راجع به آن‌چه که دیگران فکر نکرده‌اند، است.

کشف یک دارو از تعیین اهداف دارویی شروع می‌شود. البته یک زمانی با فرایند معکوس این ماجرا روبرو بودیم!

یعنی اینطور بگویم که بعضی داروها در قدیم الایام بدون آگاهی از علت بیماری ساخته می‌شدند.

برای مثال اجداد ما بی‌خبر از مکانیسم عملکرد آسپرین، این دارو را کشف کرده بودند. به طوری که 2500 سال قبل از میلاد از اسید سالیسیلیک ماده طبیعی آسپرین مصنوعی به عنوان داروی گیاهی استفاده شده است.

اما زمانه که عوض شد و علم پزشکی رنگ و بوی پیشرفت را به خود دید، مکانیسم بیماری‌ها بیشتر درک شد و همین قله‌ی پیشرفتی برای مشخص کردن اهداف دارویی در تحقیق و توسعه با حجم آزمون و خطای کمتر شد.

البته با توجه به اینکه بیماری‌ها از بهم ریختن اوضاع و احوال عوامل بیوشیمیایی مختلف حاصل می‌شوند، هدف‌گیری یک دارو ممکن است آن‌طور که باید و شاید اثربخش نباشد و همین کار را برای کاشفان دارو سخت می‌کند.

تا چند دهه پیش، شرکت‌ها کتابخانه‌های بزرگی از مولکول‌ها را تهیه می‌کردند و بر اساس آزمون و خطا به سمت کشف می‌رفتند.

در این روش دانشمندان یک هدف را مشخص می‌کردند و دست به دامن برخی مولکول‌های این کتاب‌خانه می‌شدند و با کنکاش و الک کردن مولکول‌های انتخابی، نامزدهای مناسب را انتخاب می‌کنند.

دیگر دوره زمانه‌ی این روش گذشته است و به جای آن با روش‌های سیستماتیک تحقیق و توسعه را جلو می‌برند.

در این روش‌ها با توجه به تارگت دارویی، مولکول‌های مشابه زیادی که توانایی برهمکنش و اثربخشی را دارند طرح می‌شوند و به مرور به شکل سیستماتیک اصلاح می‌شوند تا به یک سری مولکول مناسب برای آزمایش برسیم.

اهمیت شکل تجویز و فرمولاسیون برای رسیدن به کاندید مناسب را دست کم نگیرید! محققان حتی در این مراحل اولیه هم باید این موضوعات را مورد توجه قرار دهند.

همان‌طور که می‌بینید در این بخش با داستانی دور و دراز و شکست‌های متعددی روبرو می‌شویم. Tadataka Yamada، سرپرست پزشکی و مسئول علمی در Takeda می‌گوید:

روند ساخت یک داروی جدید ماراتونی است که استقامت و تعهد می‌طلبد. ما نمی‌توانیم به اهداف خود برسیم مگر با کمک شرکا از داخل و خارج از شرکت.

یکی از این شرکا می‌توانند شرکت‌های اسپین آف باشند که توسط کارآفرینان دانشگاهی تاسیس می‌شوند و در زمینه تجاری‌سازی فناوری‌های جدید یا اهداف بالقوه‌ای که طی تحقیقات پایه‌ی خود شناسایی کرده‌اند، نقش آفرینی می‌کنند.

آزمایشات پری‌کلینیکال، خان دوم مولکول‌های دارویی

یک جمله معروفی از توماس ادیسون هست که می‌گوید:

من شکست نخورده‌ام. بلکه 10 هزار راه پیدا کردم که جواب نمی‌دهد.

اگر تابحال در بخش تحقیق و توسعه یک شرکت یا در آزمایشگاه دانشگاه کار کرده باشید، معنی این جمله را به خوبی درک می‌کنید.

از میان 5000 تا 10000 مولکولی که در مرحله قبل امتحان کردید، تنها حدود 250 مولکول آمادگی لازم را برای ورود به مرحله آزمایشات پیش بالینی دارند.

در این مرحله برای آزمایشات ایمنی اولیه‌ی فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک حیوانی دست به کار می‌شویم.

برای این کار با آزمایشات in vivo و in vitro پی می‌برند که دارو با چه مکانیسمی عمل می‌کند، به چه شکل تجویز می‌شود و پتانسیل چه عوارض جانبی را در انسان دارد.

نقطه‌ی آغاز این آزمایشات با تعیین سمیت علی الخصوص رابطه بین دوز و سمیت، چگونگی تغییر این اثرات در طول زمان، اندام‌های تحت تأثیر و برگشت‌پذیری هرگونه اثر است.

برای بررسی اثر طولانی مدت دارو در بدن، آزمایشات طولانی که بیشتر از یک سال طول می‌کشند، اجرا می‌شوند تا دامنه دوز و عوارض مصرف طولانی مدت مشخص شود.

موازی با آن مطالعاتی برای تعیین سرطان‌زایی، واکنش‌های آلرژی‌زا و اثر بر تولید مثل نیز صورت می‌گیرند.

البته مدافعان حقوق حیوانات بیکار ننشسته‌اند و برای اینکه سدی در راه انجام این آزمایش‌ها باشند، روش‌های دیگری مانند استفاده از بافت‌های سلولی یا مدل‌های کامپیوتری را برای کم کردن میزان آزمایشات روی حیوانات ابداع کردند.

بعد از تمام این بالایی و پایینی‌ها به یک یا چند کاندید برای آزمایشات بالینی می‌رسیم.

ادامه‌ی این داستان را با ثبت طرح برنامه تحقیقاتی جدید دارویی (IND) در سازمان غذا و دارو دنبال می‌کنیم.

در این مرحله از سازمان حق ثبت اختراع درخواست می‌شود و مشخص می‌شود که چطور مقادیر زیاد دارو برای آزمایشات بالینی باید تهیه شود.

در یک کلام می‌توان گفت این مرحله تکلیف ما را راجع به امکان استفاده از دارو در آزمون‌های انسانی و دوز لازمی که باید استفاده شود، مشخص می‌کند.

کارآزمایی بالینی، خان سوم مولکول‌های دارویی

Craig Lipset، رئیس نوآوری کلینیکال فایزر، می‌گوید:

وقتی بیماران مشارکت در یک کارآزمایی بالینی را انتخاب می‌کنند، همکاری فوق العاده‌ای می‌کنند. ما در تلاشیم تا راه‌هایی برای حداقل کردن بار این بیماران و بیمار-دوستانه کردن تحقیقاتمان بیابیم، از راحت‌تر کردن محل آزمایشات تا استفاده از ابزار دیجیتال برای جمع‌آوری داده‌ها و به اشتراک گذاری اطلاعات.

آزمایشات بالینی شامل 3 فاز  است و حدود 6 تا 7 سال طول می‌کشند و کمتر از 12% کاندیدهای دارویی که وارد این مرحله می‌شوند می‌توانند تایید FDA را بگیرند.

قبل از شروع آزمایش بالینی، نیاز است تا سازمان غذا و دارو و کمیته اخلاق برنامه و درخواست شما را تایید کنند.

این فرایند شامل تهیه اسناد رضایت آگاهانه مناسب است که برای همه شرکت کنندگان در آزمایش بالینی مورد نیاز خواهد بود.

بروز هر گونه واکنش جدی جانبی در بیمار باید به FDA گزارش شود تا در صورت نیاز آزمایشات متوقف شوند.

در مقالات بعدی با ریزه‌کاری‌های آزمایشات بالینی بیشتر آشنا می‌شویم.

کارنامه‌ی اعمال بخش تحقیق و توسعه در دستان FDA

بعد از اینکه ایمنی و اثربخشی دارو مشخص شد، شرکت، یک درخواست برای داروی جدید(NDA) یا درخواست لیسانس یک بیولوژیک (BLA) را برای FDA می‌فرستد.

این درخواست که می‌تواند بیش از 100000 صفحه باشد شامل نتایج و تجزیه و تحلیل داده‌ها از کل برنامه توسعه بالینی و همچنین آزمایشات پیش بالینی و پیشنهادهای قبلی برای تولید و برچسب گذاری داروی جدید است.

در مواردی که دارو برای بیماران در دسترس نیست یا نیاز پزشکی برآورده نشده‌ای وجود دارد، FDA

راه‌میان‌برهایی برای تایید سریع‌تر تدارک دیده است:

Fast Track:

این راه‌میان‌بر خاص کار داروهایی است که یک شرایط جدی را درمان می‌کنند و یک نیاز پزشکی که تابه‌حال به آن پاسخ داده نشده را برطرف می‌کنند.

دستیابی به موفقیت درمانی:

این راه‌میان‌بر برای بررسی داروهایی تدارک دیده شده که نسبت به درمانی که موجود پیشرفت چشمیگیری نشان می‌دهند.

تأیید تسریع شده:

در این روش براساس جایگزینی بالینی، به تایید داروهایی که یک وضعیت جدی یا نیاز پزشکی را برطرف می‌کنند، سرعت می‌بخشد.

بررسی اولویت:

ارزیابی FDA از داروها را تسریع می‌کند که در صورت تأیید، پیشرفت چشمگیری در ایمنی یا اثربخشی درمان، تشخیص یا پیشگیری از بیماری‌های جدی خواهد داشت.

دانشمندان fda تمام این موارد را زیر ذره‌بین می‌برند. به طوری که گاهی درخواست اطلاعات تکمیلی می‌کنند تا یک دارو را تایید کنند.

البته تایید به دارو ختم نمی‌شود و نیاز است شرایط تولید و کارخانه نیز مطابق استانداردها باشد تا fda دل به رضایت و تایید دارو برای ورود به بازار دهد.

مانیتور کردن در بازار

خطاها با تصویب قانون متوقف نمی‌شوند. پس بعد از تایید fda چندان نباید دلتان را خوش کنید و برای روشن شدن مسائل ایمنی که در آزمایشات بالینی مشخص نشده بود، باید نظارت را جدی بگیرید.

در این مرحله چندان به دنبال روش‌های شسته رفته و کنترل شده‌ی آزمایشات بالینی نیستیم. بلکه پزشکانی که دارو را تجویز می‌کنند، نگهبان نظارت بر عملکرد داروی شرکت‌های دارویی هستند.

در این مرحله شرکت‌های دارویی موظف هستند که گزارش واکنش‌های دارویی (ADR) را به طور منظم در FDA ثبت کنند.

مورد پیش آمده که در همین مرحله دارویی مثل داروی دیابت Rezulin که چند نفر را راهی دیار باقی کرد، توسط fda از بازار دارو جمع شد.

ممکن است FDA شرط اجرای تحقیقات بیشتر را برای تایید ورود دارو به بازار  قرار دهد تا شرکت اطلاعات بیشتری در مورد ایمنی دارو خود پس از ورود به بازار جمع‌آوری و ارائه کند.

این حالت برای تاییدهای تسریع شده اجرا می‌شود. اگر این تحقیقات شامل آزمایشات بالینی باشد به آن فاز IV می‌گویند که ممکن است در کشف کاربردهای جدیدی از دارو هم موفق واقع شود.

کلام آخر

سریال تحقیق و توسعه بیشتر از آن ماجرا داشت که بخواهیم همه را در یک مقاله برای شما تعریف کنیم. پس نگران نباشید، شما با یک پایان باز روبرو نیستید. 

برای مطالعه قسمت دوم ماجراهای تحقیق و توسعه، اینجا کلیک کنید.